TEA

ชา เป็นพืชที่จัดอยู่ในพืชตระกูลคาเมเลีย ไซเนซิส มีกว่า 1200 สายพันธุ์ และมีถิ่นกำเนิดมาจากประเทศจีนบริเวณที่มีอากาศหนาวเย็น ลำต้นเป็นไม้ยืนต้น ต้นชาอาจจะสูงได้ถึง 20 เมตร แต่ส่วนใหญ่จะตัดแต่งไม่ให้สูงเกิน 1 เมตร เพื่อที่จะได้เก็บใบอ่อนได้ง่าย อีกทั้งยังทำให้เกิดการแตกผลิใบอ่อนออกมาสม่ำเสมอ ลักษณะใบชา เป็นสีเขียวเรียวยาวประมาณ 3 นิ้ว กว้างประมาณ 1 นิ้ว ปลูกได้ดีในที่มีระดับความสูงเหนือน้ำทะเลกว่ 1000 เมตร ในที่มีอากาศหนาวเย็น มีความชื้น แต่ถ้าเป็นชาในประเทศอินเดีย จะอยู่ในตระกูลคาเมเลีย แอสซามิกา แต่จริงๆ แล้วมันก็คืออยู่ในตระกูลเดียวกัน ตระกูลคาเมเลีย ไซเนซิส (Camellia sinensis)        

แหล่งผลิตใบชาที่ใหญ่ๆ ของโลก

• จีน เน้นชาใบ กลิ่นหอมอบอวล มีผลิตมากว่า 1000 ปี
• อินเดีย ส่วนใหญ่ทำเป็นชาใบ และชาผงสำเร็จรูป
• ศรีลังกา ส่วนใหญ่บดเป็นผง ทำชาซองขายที่ยุโรป

ชาสมุนไพร

ชาสมุนไพร (Herbal Tea) เป็นเครื่องดื่มที่นำมาชงผสมกับน้ำร้อนๆ (Infusion) ดื่มกินเพื่อบำรุงสุขภาพร่างกาย เครื่องดื่มชาสมุนไพร ในรูปแบบต่างๆ มีอยู่มากมาย หลากหลาย
ชาสมุนไพรในตะวันตก นอกจากชาฝรั่ง ที่เรียกว่า Camellia sinensis ที่เราคุ้นเคยกันแล้ว ก็ยังมี "ชาสมุนไพร" (Herbal Tea) ด้วยที่ชาวตะวันตกนิยมดื่มชาสมุนไพรกันนานมาแล้ว ก่อนที่จะนิยมดื่มชาจีน แรกเริ่มจะเรียกว่า "tea" ซึ่งมีรากศัพท์มาจากภาษาจีนคือ "เต๊" (t'e) โดยในศตวรรษที่ 18 จะเรียกชาสมุนไพรว่า "ทีเซน" (tisane) ไม่ใช่ "เฮอร์เบอร์ ที" (herbal tea) อย่างในปัจจุบัน เดิมที ทีเซนจะหมายถึงน้ำข้าวบาร์เลย์ที่นำมาต้ม แต่ต่อมาก็ขยายความครอบคลุมรวมไปถึง ใบหรือดอก ส่วนต่างๆ ของสมุนไพรชนิดต่างๆ ที่นำมาชงกับน้ำร้อน (infusion) ใช้ดื่มเป็นเครื่องดื่มเพื่อเป็นยารักษาโรคด้วย ต่อมาในศตวรรษที่ 19 ชาวยุโรปจึงเริ่มหันมานิยมดื่มชาสมุนไพรเป็นเครื่องดื่มทั่วไปกันมากขึ้น แต่ก็ยังจำกัดวงเฉพาะในหมู่คนจนชนบทเท่านั้น เนื่องจากชาจริงๆ มีราคาแพงมาก เพราะต้องนำเข้ามาจากประเทศจีนและอินเดีย จะกระทั้งเกิดเหตุการณ์การประท้วงการขึ้นภาษีใบชาที่สหรัฐอเมริกา ที่เมืองท่าบอสตัน ในปี ค.ศ. 1773 มีการบุกขึ้นเรือ แล้วเทใบชาทิ้งลงทะเลหมด ทำให้ชาวอเมริกาหันไปดื่มกาแฟแทนกันมาก แต่ชาสมุนไพรก็นิยมดื่มกันแทนชาจริงๆ ด้วย ชาสมุนไพรนิยมดื่มกันแพร่หลายในช่วงนี้มาก เรียกว่า "ชาอาณานิคม" ทำจากสะระแหน่ กานพลู ผิวมะนาว และดอกจันทน์เทศ นอกจากหอมหวนชวนดื่มแล้ว และยังมีสรรพคุณช่วยย่อยอาหารอีกด้วย กานพลูนั้นนอกจากใช้เป็นเครื่องเทศแล้ว ยังนิยมนำมาทำเป็นชากานพลูด้วย ตั้งแต่ต้นศตวรรษที่ 16
ในช่วงปลายศตวรรษที่ 19-20 ช่วงแรกความนิยมในชาสมุนไพรก็ลดถอยลงไปเรื่อยๆ แต่ในช่วงต่อมาก็กลับฟื้นขึ้นมาใหม่ พร้อมกับกระแสความตื่นตัวในการดูแลบำรุงสุขภาพในแนวธรรมชาติกันมากขึ้น ทั้งยังมีผลงานการวิจัยสมัยใหม่ที่ออกมายืนยันสรรพคุณทางยาของชาสมุนไพรหลายๆ มากขึ้นด้วย

วิธีทำชาสมุนไพรมี 2 วิธีคือ

1. ชง หรือ แช่ (Infusion) ในน้ำร้อนจะให้สารละลายออกมาเหมือนการชงชาทั่วไป วิธีนี้เหมาะกับสมุนไพรที่เป็นใบ ดอก หรือเมล็ด ซึ่งน้ำมันหอมระเหย (essential oil) อาจสูญเสียไปหากนำไปต้ม ชาสมุนไพรของฝรั่งส่วนใหญ่ใช้วิธีนี้
2. ต้ม (Decoction) นำสมุนไพรไปต้มกับน้ำที่เดือดนานประมาณ 10-20 นาที แล้วกรองเอาแต่น้ำ วิธีนี้เหมาะกับสมุนไพรส่วนที่เป็นราก เปลือกไม้แข็ง และเมล็ด

ชาสมุนไพร ชาสมุนไพรนอกจากจะมีกลิ่นและรสเป็นเอกลักษณ์ของตัวเองแล้ว อาจจะแต่งกลิ่นและรสเพิ่มได้อีก เช่น ใส่น้ำผึ้งแต่งรสหวาน ใส่มะนาวฝานแต่งกลิ่นและรสให้ออกเปรี้ยวฝาด ใส่สะระแหน่ ผงลูกจันทน์เทศป่น อบเชย หรือใบเตยเพื่อแต่งกลิ่น ได้แก่ชา

ชามะตูม  เป็นชาสมุนไพรที่แพร่หลาย ใช้ทั้งชงและต้ม โดยนำผลมาฝานเป็นแว่นตากแห้ง สามารถนำมาต้มได้เลย แต่ถ้าจะนำมาชง ต้องหั่นเป็นชิ้นเล็กๆ ก่อน โดยชงในน้ำร้อนนานประมาณ 5 นาที จะได้ชาที่มีกลิ่นหอมเหมือนเปลือกไม้รมควัน แต่จะเข้มข้นน้อยกว่าวิธีต้ม สรรพคุณแก้ท้องเสีย ช่วยย่อยอาหาร ขับเสมหะ แก้ร้อนใน
ชาตะไคร้ ชาสมุนไพรที่ดื่มกินได้ทั้งร้อนหรือเย็น สามารถนำมาต้มหรือชงก็ได้ น้ำชาสีเหลืองอมเขียวอ่อนๆ รสออกฝาดนิดหน่อย แต่กลิ่นหอมเย็นอย่างมะนาว ใช้วิธีชงจะได้กลิ่นที่หอมมากกว่า สรรพคุณช่วยแก้ท้องอืด ท้องเฟ้อ แน่นจุกเสียด และมีฤทธิ์ช่วยขับปัสสาวะ
ชากระเจี๊ยบ  ใช้มหรือชงก็ได้ น้ำชากระเจี๊ยบมีรสชาดไม่แตกต่างกันมากนัก เพียงแต่น้ำกระเจี๊ยบต้มจะเข้มข้นกว่า ชากระเจี๊ยบ มีสีแดงใส กลิ่นหอม รสอมเปรี้ยว สรรพคุณมีฤทธิ์ช่วยแก้ร้อนใน กระหายน้ำ รักษาอาการขัดเบา นิ่วในไตและกระเพาะปัสสาวะ ลดความดันโลหิต แก้ไอได้
ชาเก๊กฮวย ใช้ดอกที่ตากแห้ง เอามาต้มหรือชงก็ได้ ผลไม่แตกต่างกัน ชาดอกเก๊กฮวยมีกลิ่นหอมหวาน รสธรรมชาติ มีสีเหลืองใสอ่อนๆ นิยมดื่มทั้งร้อนและเย็น สรรพคุณช่วยบำรุงตับและสายตา บรรเทาอาการไขข้ออักเสบ ช่วยขับลมในลำไส้
ชาว่านหางจระเข้  ใช้ส่วนใบและวุ้นมาตากแห้ง แล้วต้มหรือชงก็ได้ ชาว่านหางจระเข้จะมีกลิ่น และรสเหมือนกับชาสมุนไพรทั่วไป มีสีเหลืองใสอ่อนๆ รสออกขมนิดๆ หากใช้ใบและวุ้นปนกันมากจะช่วยลดระดับน้ำตาลในเลือด และเป็นยาระบาย
ชาดอกคำฝอย ใช้ดอกที่แห้งนำมาชงเป็นชาสมุนไพร มีกลิ่นหอม รสเหมือนกับน้ำชาทั่วไป สีเหลืองปนส้ม สรรพคุณช่วยบำรุงประสาท บำรุงหัวใจ ลดระดับคอเลสเตอรอล
ชาใบหม่อน  เหมือนใบชาจีน เหมาะนำมาชง สีเขียวปนเหลือง รสฝาดนิดหน่อย สรรพคุณช่วยระงับประสาท คลายกังวล ทำให้ผ่อนคลาย
ชากานพลู  นิยมดื่มกันมาตั้งแต่ครั้งโบราณ จะนำเอาดอกตูมมาตากแห้งมา แล้วชงหรือต้มก็ได้ มีสีเหลืองปนน้ำตาล กลิ่นหอมเย็น รสเฝื่อนนิดๆ สรรพคุณช่วยแก้อาการท้องเสีย ขับลม แก้ท้องอืดเฟ้อ ดับกลิ่นปาก ลดการบีบตัวของลำไส้
ชากิงโกะ  (ใบแปะก๊วย)  ใช้ต้มหรือชงก็ได้ หากจะชงต้องหั่นใบเป็นฝอยๆ ก่อน มีกลิ่นหอมเหมือนใบชาทั่วไป รสออกขมปนฝาด ชากิงโกะเป็นของจีน สรรพคุณช่วยการสูบฉีดโลหิตไปยังส่วนปลายประสาทให้ดีขึ้น บำรุงประสาท เหมาะสำหรับคนแก่ ช่วยรักษาโรคอัลไซเมอร์ เพิ่มสมรรถภาพทางเพศ
ชารางจืด  ใช้ใบนำมาตากแห้ง แล้วต้มหรือชงเป็นชาสมุนไพร มีกลิ่นหอมอ่อนๆ สีเหลืองอ่อน รสขมแกมฝาดเล็กน้อย บางทีใส่ใบหนุมานประสานกายและใบเตยเข้าไปผสมด้วย สรรพคุณช่วยลดไข้ ถอนพิษได้
ชามิรานี ชัย  เป็นชาสมุนไพรค็อกเทล ที่นิยมดื่มในหมู่นักดื่มชาสมุนไพรในตะวันตก ใช้ส่วนผสมน้ำเปล่า 2 ถ้วย ขิงแก่สับ 2 ช้อนชา อบเชย 2 แท่ง พริกไทยเม็ดบุบ 3-4 เม็ด ลูกกระวาน 8-10 ลูก ต้มส่วนผสมทั้งหมดประมาณ 10 นาที แล้วใส่น้ำนมถั่วเหลือง 1/2 ถ้วย ต้มต่ออีก 10 นาที แล้วกรองเอาแต่น้ำใส่แก้วดื่ม อาจจะแต่งรสด้วยน้ำผึ้งและผงลูกจันทน์เทศป่นได้ มีกลิ่นหอมของอบเชยและน้ำนมถั่วเหลือง รสเผ็ดแบบขิงเล็กน้อย

ประโยชน์ และโทษของชา

นอกจากนี้ไม่ควรดื่มชาที่ร้อนจัด เพราะความร้อนจะไปทำลายเนื้อเยื่อในช่องปาก จนทำให้เกิดอันตรายในช่องปาก ลำคอ และลำไส้ได้ ไม่ควรดื่มชาที่ค้างคืนหรือชงไว้นานๆ เพราะว่ามีกรดแทนนิกสูง และสารต่างๆในน้ำชาอาจทำปฏิกริยาจนกลายเป็นสารพิษได้